Thuật ngữ tiếng Việt trong Origami

[Thiên Thành]

Xin chào mọi người!
Như chúng ta đã nhận thấy sự cần thiết trong việc Việt hóa các thuật ngữ chuyên môn của Origami, bài đăng này chúng ta sẽ cùng thảo luận và xây dựng nên bộ thuật ngữ để sử dụng chung sau này nhé.
Dưới đây là 1 số thuật ngữ đã được dịch sang tiếng Việt:

Từ tiếng Anh	Từ tiếng Việt	Diễn giải - minh họa
Axial crease	Nếp trục
Axial base	Hình cơ bản trục
Axial polygon	Đa giác trục
Base	Hình cơ bản
Box-pleating
Circle method	Phương pháp sơ đồ hình tròn
Circle Packing	Triển khai sơ đồ hình tròn (?)
Closed Sink	Ấn khóa
Corner flap	Nhánh góc
Crease Pattern (gọi tắt là CP)	Sơ đồ nếp gấp
Diagram	Bản vẽ hướng dẫn gấp
Distortion	Bóp méo
Double rabbit ear fold	Gấp tai thỏ kép
Edge flap	Nhánh cạnh
Flap	Nhánh
Grafting	Ghép mảnh
Inside reverse fold	Gấp lộn vào trong
Middle flap	Nhánh giữa
Mountain fold	Nếp lõm
Offseting	Dịch chuyển
Open Sink	Ấn mở
Outside reverse fold	Gấp lộn ra ngoài
Pleat fold	Gấp zic-zac
Point-spliting	Chia nhánh
Rabbit ear fold	Gấp tai thỏ
River	Dải
Squash fold	Gấp bẹp
Tile	Viên gạch (?)
Tiling	Lát gạch (?)
Traditional base	Hình cơ bản truyền thống
Valley fold	Nếp lồi

Nếu nhận thấy có từ nào cần được chỉnh sửa cho phù hợp hơn thì mọi người cứ bình luận nhé <3

 

[Scorpion]

Cảm ơn Thành đã lập topic.

Có khá nhiều thuật ngữ trong origami nói chung và có những thuật ngữ do Robert J.Lang hoặc ai đó khác đề cập riêng trong tài liệu của họ, do vậy có khi ta sẽ phân thành 2 loại chính là những thuật ngữ phổ biến và những thuật ngữ riêng có trong các tài liệu khác

Ví dụ đây là các thuật ngữ phổ biến và cách gọi tên của bản thân Cường:
Diagram: Hướng dẫn gấp
Crease Pattern (CP): Sơ đồ nếp gấp
Base: Hình cơ bản
Traditional Base: Hình cơ bản truyền thống
Valley fold: Nếp lồi
Mountain fold: Nếp lõm
Pleat fold: Gấp zic-zac hay gấp thang ???
Squash fold: Gấp bẹp
Inside reverse fold: Gấp lộn vào trong
Outside reverse fold: Gấp lộn ra ngoài
Rabbit ear fold: Gấp tai thỏ
Double rabbit ear fold: Gấp tai thỏ đôi
Open Sink: Ấn mở
Closed Sink: Ấn khóa

Còn đây là các thuật ngữ được nhắc tới trong Origami Design Secrets của Robert J.Lang:
Axial crease: Nếp trục
Axial polygon: Đa giác trục
Axial base: Hình cơ bản trục

Liên quan đến phương pháp sáng tác:
Box-pleating: ???
Offseting: Dịch chuyển
Distortion: Bóp méo
Point-spliting: Chia nhánh
Grafting: Ghép mảnh
Tiles: Viên gạch
Tiling: Lát gạch
Circle Packing: Đóng gói hình tròn / quây vùng tròn ???
Circle method: Phương pháp vùng tròn

Circle ở trên có những lúc anh phân vân giữa từ "hình tròn" và "vùng tròn" vì nhiều khi trong thiết kế ta không chỉ "đóng gói" các hình tròn mà là đóng gói các vùng có dạng tròn (các vùng này được ghép từ nhiều hình tròn lại với nhau, có thể có cả dải (river) bên trong)

Khi xem đến chương 10 và các chương sau của cuốn Design Secrets sẽ có thêm các từ khác nữa, ta sẽ cùng thảo luận thêm sau.

 

[Thiên Thành]

Cảm ơn Thành đã lập topic.

Có khá nhiều thuật ngữ trong origami nói chung và có những thuật ngữ do Robert J.Lang hoặc ai đó khác đề cập riêng trong tài liệu của họ, do vậy có khi ta sẽ phân thành 2 loại chính là những thuật ngữ phổ biến và những thuật ngữ riêng có trong các tài liệu khác

Ví dụ đây là các thuật ngữ phổ biến và cách gọi tên của bản thân Cường:
Diagram: Hướng dẫn gấp
Crease Pattern (CP): Sơ đồ nếp gấp
Base: Hình cơ bản
Traditional Base: Hình cơ bản truyền thống
Valley fold: Nếp lồi
Mountain fold: Nếp lõm
Pleat fold: Gấp zic-zac hay gấp thang ???
Squash fold: Gấp bẹp
Inside reverse fold: Gấp lộn vào trong
Outside reverse fold: Gấp lộn ra ngoài
Rabbit ear fold: Gấp tai thỏ
Double rabbit ear fold: Gấp tai thỏ đôi
Open Sink: Ấn mở
Closed Sink: Ấn khóa

Còn đây là các thuật ngữ được nhắc tới trong Origami Design Secrets của Robert J.Lang:
Axial crease: Nếp trục
Axial polygon: Đa giác trục
Axial base: Hình cơ bản trục

Liên quan đến phương pháp sáng tác:
Box-pleating: ???
Offseting: Dịch chuyển
Distortion: Bóp méo
Point-spliting: Chia nhánh
Grafting: Ghép mảnh
Tiles: Viên gạch
Tiling: Lát gạch
Circle Packing: Đóng gói hình tròn / quây vùng tròn ???
Circle method: Phương pháp vùng tròn

Circle ở trên có những lúc anh phân vân giữa từ "hình tròn" và "vùng tròn" vì nhiều khi trong thiết kế ta không chỉ "đóng gói" các hình tròn mà là đóng gói các vùng có dạng tròn (các vùng này được ghép từ nhiều hình tròn lại với nhau, có thể có cả dải (river) bên trong)

Khi xem đến chương 10 và các chương sau của cuốn Design Secrets sẽ có thêm các từ khác nữa, ta sẽ cùng thảo luận thêm sau.

Em đã tổng hợp các thuật ngữ của anh vào topic.
Có 1 số chỗ em chỉnh lại, anh xem thử và góp ý thêm nhé:
1. Diagram: bản vẽ hướng dẫn gấp (nhằm phân biệt với video hướng dẫn, photodiagram,...)
2. Double rabbit ear fold: Gấp tai thỏ kép (từ "kép" dễ hình dung hơn)
3. Circle packing: Triển khai sơ đồ hình tròn (packing hàm ý 1 hành động)
4. Circle method: Phương pháp sơ đồ hình tròn (sơ đồ hình tròn k có nghĩa là chỉ có các hình tròn, mà có thể có dải river)
Ngoài ra, em đang liệt kê thuật ngữ theo thứ tự ABC, em cảm thấy chưa ưng ý lắm vì đôi khi nhiều thuật ngữ liên quan lại nằm xa nhau (ví dụ Valley fold nằm xa Mountain fold). Nên cần thêm ý kiến để sắp xếp chúng theo thứ tự nào cho hợp lý dễ tra.

 

[Scorpion]

Anh cũng thấy liệt kê theo thứ tự ABC nhiều lúc chưa thuận tiện lắm. Em thử cho tất cả các thuật ngữ vào 1 file Google Sheet rồi mình sẽ dùng các tính năng lọc, sắp xếp trên đó biết đâu sẽ tốt hơn?

Ta có thể phân chia thuật ngữ theo các nhóm:

• Các từ phổ biến, hay dùng
• Kỹ thuật gấp
• Kỹ thuật sáng tác
• Những từ chỉ xuất hiện trong một cuốn sách hay một lĩnh vực hẹp nào đó
• ...

1. Diagram: bản vẽ hướng dẫn gấp (nhằm phân biệt với video hướng dẫn, photodiagram,...)
2. Double rabbit ear fold: Gấp tai thỏ kép (từ "kép" dễ hình dung hơn)
3. Circle packing: Triển khai sơ đồ hình tròn (packing hàm ý 1 hành động)
4. Circle method: Phương pháp sơ đồ hình tròn (sơ đồ hình tròn k có nghĩa là chỉ có các hình tròn, mà có thể có dải river)

Về các từ mà Thành đưa ra ở post ngay trên, anh thấy đang hơi dài. Có vẻ ta đang làm phức tạp hóa vấn đề lên hơi quá.

Hiện ta nói riêng về từ diagram đã cho tập trung:

Diagram - /ˈdaɪ.ə.græm/ - đọc là đai-ơ-gram
Đây là một từ mang nghĩa sơ đồ, biểu đồ chung chung. hand-drawn diagram, vector diagram, photo diagram đều là diagram.

Do vậy thực ra là phải phân biệt giữa hand-drawn diagram, vector diagram và photo diagram, còn diagram là một danh từ chung mà cả 3 kiểu diagram trên đều dùng.

Diagram bản chất từ tiếng Anh có nghĩa là "một sơ đồ", "một biểu đồ", "một hình vẽ",... nghĩa là từ diagram nguyên gốc là để chỉ hình minh họa của một bước gấp.
Sau này thế giới, đặc biệt là những cộng đồng không dùng tiếng Anh như ngôn ngữ chính, sử dụng từ diagram vô tội vạ theo nghĩa là toàn bộ một hướng dẫn hoàn chỉnh của một mẫu, và dần dà tất cả có vẻ đã quen với cách diễn đạt này.

Một hướng dẫn gồm nhiều hình vẽ minh họa nếu nói đúng ngữ pháp thì phải được viết là diagram instruction.
Một hướng dẫn dạng vi-đê-ô, tiếng Anh của nó là video instruction hay video tutorial.

Như vậy ta thấy bản thân từ Diagram hiện giờ đã bị dùng sai cách trong cộng đồng origami, nó không có ý nghĩa giống cái ý nghĩa nguyên gốc của nó trong từ điển tiếng Anh nữa mà ta phải dịch theo hướng khác để phù hợp với tình hình hiện tại. Cộng thêm với việc phải kết hợp được từ này với các yếu tố "hand-drawn", "vector", "photo" sao cho hợp lý.

Từ đó, cái mà anh thường dùng là:
Diagram = Hướng dẫn (gấp) - có thể bỏ chữ gấp đi trong một số trường hợp
Hand-drawn diagram = Hướng dẫn dạng vẽ tay
Vector diagram = Hướng dẫn dạng véc-tơ
Photo diagram = Hướng dẫn bằng ảnh

 

[Thiên Thành]

Anh cũng thấy liệt kê theo thứ tự ABC nhiều lúc chưa thuận tiện lắm. Em thử cho tất cả các thuật ngữ vào 1 file Google Sheet rồi mình sẽ dùng các tính năng lọc, sắp xếp trên đó biết đâu sẽ tốt hơn?

Ta có thể phân chia thuật ngữ theo các nhóm:

• Các từ phổ biến, hay dùng
• Kỹ thuật gấp
• Kỹ thuật sáng tác
• Những từ chỉ xuất hiện trong một cuốn sách hay một lĩnh vực hẹp nào đó
• ...

Về các từ mà Thành đưa ra ở post ngay trên, anh thấy đang hơi dài. Có vẻ ta đang làm phức tạp hóa vấn đề lên hơi quá.

Hiện ta nói riêng về từ diagram đã cho tập trung:

Diagram - /ˈdaɪ.ə.græm/ - đọc là đai-ơ-gram
Đây là một từ mang nghĩa sơ đồ, biểu đồ chung chung. hand-drawn diagram, vector diagram, photo diagram đều là diagram.

Do vậy thực ra là phải phân biệt giữa hand-drawn diagram, vector diagram và photo diagram, còn diagram là một danh từ chung mà cả 3 kiểu diagram trên đều dùng.

Diagram bản chất từ tiếng Anh có nghĩa là "một sơ đồ", "một biểu đồ", "một hình vẽ",... nghĩa là từ diagram nguyên gốc là để chỉ hình minh họa của một bước gấp.
Sau này thế giới, đặc biệt là những cộng đồng không dùng tiếng Anh như ngôn ngữ chính, sử dụng từ diagram vô tội vạ theo nghĩa là toàn bộ một hướng dẫn hoàn chỉnh của một mẫu, và dần dà tất cả có vẻ đã quen với cách diễn đạt này.

Một hướng dẫn gồm nhiều hình vẽ minh họa nếu nói đúng ngữ pháp thì phải được viết là diagram instruction.
Một hướng dẫn dạng vi-đê-ô, tiếng Anh của nó là video instruction hay video tutorial.

Như vậy ta thấy bản thân từ Diagram hiện giờ đã bị dùng sai cách trong cộng đồng origami, nó không có ý nghĩa giống cái ý nghĩa nguyên gốc của nó trong từ điển tiếng Anh nữa mà ta phải dịch theo hướng khác để phù hợp với tình hình hiện tại. Cộng thêm với việc phải kết hợp được từ này với các yếu tố "hand-drawn", "vector", "photo" sao cho hợp lý.

Từ đó, cái mà anh thường dùng là:
Diagram = Hướng dẫn (gấp) - có thể bỏ chữ gấp đi trong một số trường hợp
Hand-drawn diagram = Hướng dẫn dạng vẽ tay
Vector diagram = Hướng dẫn dạng véc-tơ
Photo diagram = Hướng dẫn bằng ảnh

Em nghĩ để cho phù hợp việc tra cứu thì tạm thời em sẽ thêm 1 cột phân loại theo nhóm của thuật ngữ đó (Folding, Design,...)
Còn đối với từ "diagram", em thấy dùng từ "hướng dẫn" cũng hợp lý. Nhưng khi dịch thì em sẽ linh hoạt sử dụng "bản vẽ hướng dẫn" hay là "hướng dẫn gấp" tùy thuộc câu văn cho phù hợp.

 

[Scorpion]

Ừ anh thấy tùy thuộc vào ngữ cảnh thì mình sẽ dùng từ linh hoạt sao cho hợp lý.
Vậy Thành cập nhật lại bảng phía trên phần diagram là Hướng dẫn gấp / bản vẽ hướng dẫn.

Sau diagram có lẽ sẽ bàn tiếp đến thuật ngữ Crease Pattern (CP):
Hiện tại anh thấy đúng nhất vẫn là "sơ đồ nếp gấp" vì đủ ngắn, đủ ý, hiệu quả.

Còn các ý kiến lấy y nguyên từ nước ngoài rồi dịch ra như "triển khai đồ" (tiếng Nhật), "thiết kế đồ" (tiếng Trung), "hoa văn nếp gấp" (tiếng Anh) đều có những hạn chế của nó, đặc biệt là không đủ ý.

 

[Thiên Thành]

Ừ anh thấy tùy thuộc vào ngữ cảnh thì mình sẽ dùng từ linh hoạt sao cho hợp lý.
Vậy Thành cập nhật lại bảng phía trên phần diagram là Hướng dẫn gấp / bản vẽ hướng dẫn.

Sau diagram có lẽ sẽ bàn tiếp đến thuật ngữ Crease Pattern (CP):
Hiện tại anh thấy đúng nhất vẫn là "sơ đồ nếp gấp" vì đủ ngắn, đủ ý, hiệu quả.

Còn các ý kiến lấy y nguyên từ nước ngoài rồi dịch ra như "triển khai đồ" (tiếng Nhật), "thiết kế đồ" (tiếng Trung), "hoa văn nếp gấp" (tiếng Anh) đều có những hạn chế của nó, đặc biệt là không đủ ý.

Chốt "Sơ đồ nếp gấp" nhé anh em cũng dùng từ này

 

[Scorpion]

Bây giờ tiếp đến circle packing và circle method

Circle packing = đóng gói hình tròn anh nghĩ là ok rồi, "triển khai sơ đồ hình tròn" có vẻ bị thiếu ý và quá chung chung.
Cá nhân anh thì thấy từ "quây vùng tròn" cũng là một ý hay đáng xem xét.

từ đó Circle method = phương pháp hình tròn cõ lẽ là hợp lý, "phương pháp sơ đồ hình tròn" thì bị hơi dài rồi.
Tuy nhiên anh thấy nếu chỉ để là "hình tròn" thì lại bị chung chung quá, vì đoạn này trong sách là ông Lang muốn tổng quát hóa phương pháp lên, thì anh muốn tìm từ gì mà đọc ra thấy rõ sự tổng quát này hơn nên mới tính đến sử dụng từ "vùng tròn"

 

[Scorpion]

Ngoài thuật ngữ thì tên gọi của các hội đoàn origami thế giới khi dịch ra tiếng Việt không cẩn thận cũng sẽ gây hiểu nhầm.
Ví dụ ở Nhật có 2 hội origami lớn là NOA và JOAS, nếu gọi cả 2 đều là "Hội origami Nhật Bản" thì sẽ nhầm nhau loạn lên mất.

NOA - Nippon Origami Association
Tên gốc tiếng Nhật: 日本折紙協会
Dịch đúng y nguyên theo tên gốc tiếng Nhật khá ok: Hiệp hội Origami Nhật Bản

JOAS - Japan Origami Academic Society
Tên gốc tiếng Nhật: 日本折紙学会
Dịch y nguyên theo chữ tiếng Nhật thì thành "Học hội Origami Nhật Bản" nghe không thuận và hơi khó hiểu.
Mình đề xuất dịch tên này thành: Hội Origami Học thuật Nhật Bản