Sách origami từng xuất bản tại Việt Nam

[Scorpion]

Từng có một thời kỳ khoảng từ những năm 1970 đến 2004, người yêu nghệ thuật gấp giấy tại Việt Nam được tiếp cận với những cuốn sách origami của nhiều tác giả nổi tiếng thế giới, được các nhà xuất bản dịch ra tiếng Việt, tuy nhiên hầu hết những cuốn sách này đều không hề có tên tác giả, và gần như chắc chắn là chúng chưa được mua bản quyền.

Dẫu biết rằng đây là một hành động vi phạm bản quyền của các nhà xuất bản, tôi nghĩ những cuốn sách trong khoảng thời gian này vẫn có một số tác động tích cực nhất định giúp nuôi dưỡng niềm đam mê gấp giấy origami tại Việt Nam. Tôi và những người bạn cùng lứa đều nhớ tới những cuốn sách nổi tiếng như cuốn gấp khủng long, cuốn dạy gấp hải cẩu, tôm hùm, hay bộ sách dạy gấp rồng đen, kiếm sĩ...
Ta cũng nên thông cảm với những nhà xuất bản lúc đó vì họ chưa có đủ kiến thức và hiểu biết về luật sở hữu trí tuệ.

Sau năm 2004, Việt Nam gia nhập Công ước Berne (Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works) và bắt đầu tuân thủ luật về bản quyền một cách nghiêm túc hơn.
Từ đây tôi thấy có sự giảm sút rõ rệt về chất lượng sách origami tại Việt Nam. Do không dám xuất bản các sách mà chưa có bản quyền, và cũng không đủ tiền/không muốn mua bản quyền, nhiều đơn vị đã tìm cách tải những tài liệu miễn phí trên mạng và in thành sách. Tuy nhiên cách này vẫn là vi phạm bản quyền (vì vẫn là xuất bản chưa có sự đồng ý của tác giả) và cách này còn mang đến tác động tiêu cực cho cộng đồng người yêu origami vì những tài liệu miễn phí trên mạng thời điểm đó đa phần có chất lượng kém. Chính vì vậy sách origami tiếng Việt xuất bản sau năm 2004 có nhiều cuốn rất tệ và chẳng mấy ai thèm nhớ tới.

Dưới đây tôi sẽ dần dần đăng thông tin về những cuốn sách từng xuất bản tại Việt Nam mà tôi thấy hay (những cuốn xuất bản trước 2004), kèm theo đó là thông tin về cuốn sách gốc tương ứng của nước ngoài. Hy vọng một ngày tôi có thể tìm và mua đủ những cuốn sách gốc từng bị xâm phạm bản quyền tại Việt Nam như một sự chuộc lỗi với những vị tác giả đó.

 

[Scorpion]

Đầu tiên xin giới thiệu cuốn sách dạy gấp khủng long huyền thoại.
Nó được xuất bản lần đầu năm 1997 và là cuốn sách origami đầu tiên của tôi, chuyển hoá tôi thành một người đam mê nghệ thuật gấp giấy.


Thực ra nó được ghép từ 3 quyển sách khác nhau.

Phần đầu tiên gồm các mẫu tương đối dễ, có vài mẫu sử dụng cắt. Tôi đã cố gắng tìm kiếm nhưng chưa biết nguồn gốc những mẫu này của tác giả nào.


Phần thứ hai chính là cuốn Prehistoric Origami của John Montroll (Mỹ).
Những mẫu trong cuốn này hay, cách gấp được trình bày dễ hiểu, có độ khó trải dài từ đơn giản đến phức tạp nên là những mẫu lý tưởng cho ai mới bắt đầu origami.


Bìa sách gốc:



Phần thứ ba gồm những mẫu gấp thuộc loại đơn giản, có những mẫu ghép nhiều mảnh, có cả cắt, tuy nhiên các bước vẽ hơi tắt, gây khó khăn cho người đọc.
Tôi đoán phần này là từ cuốn Origami Dinosaur của Yoshihide Momotani.


Bìa sách gốc:


Người chơi origami ở Việt Nam đã từng có một món hời như vậy, một cuốn sách origami "3 trong 1" khơi gợi niềm đam mê gấp giấy của biết bao nhiêu con người thế hệ 8x, 9x, trong đó có bản thân tôi.

 

[Scorpion]

Sau cuốn khủng long tôi tìm được bộ hai cuốn sách này, xuất hiện tại VN từ năm 1998:



Đây thực sự là một kho báu đối với những người mê gấp giấy.
Bộ 2 cuốn ở trên chính là lấy từ cuốn Quarterly ORU Folding Diagrams - Vol.1.


Nó là một bộ sưu tập các diagram đặc sắc nhất của những tác giả nổi tiếng nhất thế giới thời bấy giờ, được minh hoạ theo lối vẽ diagram mạch lạc, dễ hiểu của các tác giả Nhật Bản. Người Việt Nam thời đó rất may mắn vì có cơ hội tiếp cận với cuốn sách này (dù là qua con đường xuất bản "lậu" không mấy hay ho).

Ngoài origami trong bộ sách còn có một phần dạy làm các loài vật từ bìa các-tông cũng rất hay. Tôi chưa tìm được thông tin cuốn sách gốc của phần này.

 

[Scorpion]

Năm 1998 tôi tiếp tục bắt gặp một cuốn sách khác:



Đây là cuốn Animal Origami for the Enthusiast của John Montroll (Mỹ):

Sách này ấn tượng ở chỗ nó gồm nhiều mẫu khó, chi tiết, ví dụ như một con tôm hùm có đầy đủ râu, 2 càng và 8 chân. Một số mẫu khác dù ít bước nhưng cũng không kém phần thử thách như mẫu sao biển, khung long cổ dài... Nhờ cuốn sách này kỹ thuật gấp giấy của tôi cũng tăng tiến khá nhiều.

Tôi còn dựa theo một số hình cơ bản trong sách để tự chế ra mẫu mới của riêng mình, ví dụ như base của mẫu linh dương được tôi phát triển thành mẫu heo, cách tạo chân tôm hùm được tôi áp dụng để chế ra cua, bọ cạp...

Nhà xuất bản Mỹ thuật đã giữ nguyên nội dung mà không ghép thêm cuốn sách nào khác vào cùng, do vậy cuốn này rất giống cuốn sách gốc, chủ yếu khác về ngôn ngữ và bìa thôi.

 

[Scorpion]

Đến 1999 thì tôi tìm thấy thêm một cuốn nữa được xuất bản từ năm 1997:




Cuốn này dày tận 300 trang, gồm các mẫu đơn giản, có cắt, một số mẫu thì gồm 2 mảnh ghép lại. Nhà xuất bản còn chia nhỏ nó ra thành bộ nhiều cuốn nhỏ hơn, hình như là một bộ 6 tập. Do hồi đó tôi có cuốn dày tổng hợp đủ hết rồi nên không mua bộ kia.
Đây là bìa của tập thứ 5:


Thực ra có một (hoặc vài) phiên bản của cuốn này đã được xuất bản trong miền Nam trước đó rất lâu, theo tôi được biết là từ những năm 1970-1974. Dưới đây là bìa sách của chúng do bạn Thiên Thành trong Sài Gòn chụp:


Năm 1985 tại Sài Gòn họ tái bản những hướng dẫn này dưới dạng một bộ sách khác:


Phần hướng dẫn trong những cuốn này đã được người Việt Nam can lại dựa theo sách gốc chứ không chỉ là photocopy lại.

Vậy thì họ lấy các nội dung này từ những cuốn sách gốc nào? Điều này tôi chưa thật sự chắc chắn. Có một cuốn mà tôi thấy có nhiều sự tương đồng nhất là cuốn The World of Origami của Isao Honda:


Tuy nhiên trong cuốn của Isao Honda có nhiều mẫu mà sách này không có, và ngược lại có những mẫu mà sách tiếng Việt có nhưng trong sách của Honda không có và cách vẽ diagram rất khác.
Ví dụ như diagram dưới đây là mẫu khỉ đột của Akira Yoshizawa nên có khả năng là họ đã dùng một (hoặc vài) cuốn của Yoshizawa nhưng tôi chưa tìm ra cụ thể là cuốn nào.


Mẫu Gorilla rất có thể được lấy từ cuốn này:

 

[Scorpion]

Tiếp theo là một cuốn xuất bản năm 1999:



Nội dung cuốn này đơn giản, dễ thương, mẫu gấp không có gì quá đặc biệt. Cái hay nhất của nó là cách vẽ minh họa rất đẹp và dễ hiểu.

Nhà xuất bản đã giữ y nguyên nội dung lẫn bìa cuốn sách gốc Amazing Origami for Children của Steve & Megumi Biddle:

 

[Scorpion]

Cùng phong cách minh họa với cuốn màu đỏ ở trên là một cuốn dạy gấp vật thể bay, cũng xuất bản từ năm 1998:




Tên sách là vật thể bay vì trong này không chỉ dạy gấp máy bay mà còn có nhiều thể loại khác nữa, nói chung là các loại đồ chơi bay lượn bằng giấy.

Nguồn gốc của nó là quyển Amazing Flying Objects của Steve & Megumi Biddle

 

[Scorpion]

Tiếp tục một sách về chủ đề máy bay, cuốn này được xuất bản năm 2000:



Theo tôi đây là một cuốn sách về máy bay hay và đầy đủ. Nó bao gồm rất nhiều thể loại máy bay giấy khác nhau và có thêm một số vật thể bay độc đáo khác như đĩa bay, hộp bay, boomerang, có cả ông già noel bay...

Phần đầu cuốn sách giải thích chi tiết về nguyên lý, cơ chế hoạt động của máy bay giấy - một điều hiếm thấy ở nhiều cuốn sách về máy bay origami.

Nguyên gốc của nó là cuốn Paper Airplanes của Nick Robinson.

Bạn có thể đọc thêm chia sẻ của Nick về cuốn sách này trên trang của ông:

Paper Airplanes – NickOrigami

Đúng là cuốn này rất hay nên đã được dịch ra nhiều thứ tiếng và bán được hơn 1.2 triệu bản trên toàn cầu, nếu tính thêm cả những bản in lậu như bản tiếng Việt trên đây thì con số còn cao hơn rất nhiều.

 

[Scorpion]

Có một cuốn tôi thấy khá hiếm gặp. Hồi đó tôi đi rất nhiều hiệu sách nhưng chỉ có một cửa hàng có sách này, có thể do nó xuất bản ở trong miền Nam nên ở Hà Nội ít thấy, sách xuất bản năm 1998:



Chất lượng in ấn của cuốn này không tốt lắm, rất mờ nhạt (chắc là do bị in lậu, photocopy nhiều lần ) bìa thì lấy hình đâu đâu chẳng liên quan gì đến nội dung bên trong.

Nó được lấy từ cuốn Trick Origami của Yoshihide Momotani:



Cuốn này gồm nhiều mẫu đồ chơi, chuyển động được, có những mẫu có thể biến hóa để làm ảo thuật... Tuy nhiên cách vẽ diagram của Momotani thì vẫn tắt, gộp nhiều bước với nhau và khó hiểu như mọi khi. Dù mẫu không khó nhưng phải ngồi suy luận mãi mới hiểu, một phần khó hiểu còn do cuốn tiếng Việt in mờ quá.

 

[Scorpion]

Dưới đây là một cuốn sách hiếm nữa, xuất bản năm 1996, nghĩa là còn trước cả cuốn sách khủng long ở trên.




Cái mà tôi thích ở cuốn này là ngoài hình vẽ hướng dẫn còn có thêm những hình minh họa ngộ nghĩnh về các loài vật, xe cộ tương ứng với mẫu đó, phong cách vẽ dễ thương đúng chất Nhật Bản. Mẫu gấp trong này cũng không phải quá dễ, thậm chí có mẫu tương đối khó. Tóm lại cũng là một cuốn sách thú vị.
Bìa cuốn tiếng Việt được ghép từ nhiều ảnh mẫu gấp thật nhưng mà nhìn mẫu khá xấu, tôi đoán là do nhân viên của nhà xuất bản Trẻ gấp .

Sách gốc là cuốn Good Origami của Yamaguchi Makoto:

山口真の本 - トーヨーおりがみブックス4